25 lat temu dzikie szczepy polio rozprzestrzeniły się w Afryce, doprowadzając do choroby i paraliżu tysięcy dzieci na całym kontynencie. Na polio nie ma lekarstwa, za to istnieje skuteczna szczepionka, która przyjęta w dzieciństwie chroni przed chorobą przez całe życie. Dlatego też walka z polio w Afryce – jak i na całym świecie – skupiła się na prowadzeniu szczepień.
Ostatnim krajem afrykańskim, który został uznany za wolny od dzikiego polio, jest Nigeria. Jeszcze przed niespełna dekadą zachorowania w tym kraju stanowiły ponad połowę wszystkich przypadków na świecie. Ostatni przypadek dzikiego polio odnotowano w stanie Borno na dalekim północnym wschodzie kraju i epicentrum powstania Boko Haram, w 2016 roku. W tamtym czasie uznano to za porażkę, ponieważ kraj poczynił ogromne postępy i przez dwa lata nie zidentyfikowano żadnego przypadku.
Kampania szczepień w Nigerii wiązała się z ogromnym wysiłkiem – szczególne trudności niosło ze sobą dotarcie do rejonów ogarniętych konfliktami zbrojnymi. Lekarze i pielęgniarki biorący udział w działaniach narażali swoje zdrowie i życie, by dotrzeć do potrzebujących. Niektórzy zostali zabici.
Poza Nigerią ostatnim miejscem, w którym zaobserwowano przypadek polio, był region Puntland w Somalii w 2014 roku.
Akcję szczepień spowalniały też plotki i nieprawdziwe doniesienia na temat preparatu. W 2003 roku Kano i wiele innych stanów północnych zawiesiło szczepienia po doniesieniach muzułmańskich przywódców religijnych, że szczepionka została skażona środkiem przeciw płodności, w ramach amerykańskiego spisku mającego na celu uczynienie muzułmańskich kobiet bezpłodnymi. Testy laboratoryjne przeprowadzone przez nigeryjskich naukowców nie potwierdziły tych doniesień, a szczepienia wznowiono. Mimo to plotki nie ustały.
75 000 sparaliżowanych
Misbahu Lawan Didi, prezes Nigerian Polio Survivors Association, mówi że w walce z polio kluczowa była rola osób, które w wyniku choroby same zostały trwale sparaliżowane. – Wielu odrzucało szczepionkę przeciwko polio, ale widzieli, jak bardzo staramy się do nich dotrzeć, czasem przemierzając duże odległości, aby z nimi porozmawiać. Pytaliśmy ich: „Czy nie sądzisz, że ważne jest, aby chronić swoje dziecko, aby nie było takie jak my?” – mówi Didi w rozmowie z BBC.
Dwa z trzech szczepów dzikiego wirusa polio uznano za zlikwidowane na całym świecie. We wtorek 25 sierpnia Afryka oficjalnie została uznana za wolną od ostatniego szczepu dzikiego wirusa polio. Obecnie choroba występuje tylko w Afganistanie i Pakistanie.
Obecnie ponad 95 proc. populacji Afryki zostało zaszczepionych. Był to jeden z warunków, który zgodnie z wytycznymi Afrykańskiej Regionalnej Komisji Certyfikacyjnej musiał zostać spełniony, aby uznać kontynent za wolny od polio.
Teraz w Afryce pozostaje tylko wirus polio pochodzący ze szczepionek. Jest to rzadka postać wirusa, który mutuje z doustnej szczepionki przeciwko polio i może rozprzestrzeniać się wśród niedostatecznie immunizowanej społeczności.W tym roku zidentyfikowano 177 przypadków. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zidentyfikowała szereg takich przypadków w Nigerii, Demokratycznej Republice Konga, Republice Środkowoafrykańskiej i Angoli.
To nie koniec
Polio to wirus, który przenosi się z człowieka na człowieka, zwykle poprzez zanieczyszczoną wodę. Początkowe objawy to gorączka, zmęczenie, ból głowy, wymioty, sztywność karku i bóle kończyn. Może prowadzić do paraliżu, atakując układ nerwowy. Zwykle dotyka dzieci poniżej piątego roku życia, czasami prowadząc do nieodwracalnego porażenia mięśni. W niektórych przypadkach, gdy zaatakowane zostaną mięśnie oddechowe, może nawet doprowadzić do śmierci.
W 1996 r. wirus polio sparaliżował ponad 75 000 dzieci w całej Afryce. W tym samym roku Nelson Mandela uruchomił program „Wyrzuć polio z Afryki”. Miliony pracowników służby zdrowia przechodzili od wioski do wioski, aby dostarczać szczepionki. Akcja była wspierana przez różne organizacje, w tym Rotary International, która stała na czele akcji szczepień przeciwko polio od lat 80. W samym 1996 roku dostarczono do Afryki miliardy doustnych szczepionek, zapobiegając około 1,8 miliona przypadków polio.
Szczepionka przeciwko polio została opracowana w 1952 roku przez dr Jonasa Salka. W 1961 roku Albert Sabin stworzył szczepionkę doustną, która była stosowana w większości krajowych programów szczepień na całym świecie.
Sukces Afryki nie oznacza końca walki. Nowo narodzone dzieci muszą być poddawane szczepieniom, bo polio może być łatwo zaimportowane z innego terenu, a społeczność o słabej odporności będzie podatna na szybkie rozprzestrzenianie się wirusa. Za przykład może posłużyć Angola, która pokonała polio w 2001 roku, jednak już cztery lata później odnotowano nawrót wirusa. Przypuszczano, że wiele przypadków zostało wniesionych spoza kraju.