Jeśli mowa o najgłębszych miejscach na świecie, to nadal stosunkowo niewiele o nich wiemy. Człowiek zdołał postawić nogę na niemal wszystkich szczytach górskich, ale dna oceanów na świecie ciągle pozostają dla nauki zagadką. To samo się tyczy wielu jaskiń, których długość liczymy nie tyle w setkach metrów, co… kilometrów.
Czytaj też: Mało kto odważy się tędy przejechać. Oto 7 przykładów najniebezpieczniejszych dróg z całego świata
W niniejszym zestawieniu prezentujemy osiem subiektywnie wybranych przykładów najgłębszych miejsc na świecie. Przy czym kategorię głębokości odnosimy nie tylko do rowów oceanicznych, ale także do kompleksów jaskiniowych, depresji i kryptodepresji.
1. Rów Mariański – 10 971 m p.p.m.
Nie mogło go zabraknąć na liście. Jest to pierwsze miejsce, o którym pomyśli niemal każdy, jeśli chodzi o najgłębsze miejsca na świecie. Liczący ponad 2250 km długości Rów Mariański znajduje się w pobliżu archipelagu Marianów na Oceanie Spokojnym. Ma on kształt łuku i jest miejscem kontaktu dwóch płyt tektonicznych: pacyficznej (na wschodzie) i filipińskiej (na zachodzie).
Głębokość Rowu Mariańskiego ma związek ze zachodzącą w tym miejscu subdukcją, czyli nasuwaniem się jednej płyty tektonicznej pod drugą. Płyta pacyficzna z uwagi na to, że jest starszą, liczącą 170 mln lat częścią skorupy ziemskiej, ma również większą gęstość. Zatem to ona wsuwa się tutaj pod młodszą i lżejszą płytę filipińską.
Tak naprawdę nie wiemy, jak głęboki jest Rów Mariański. Kolejne ekspedycje odkrywają nowe głębie, o których wcześniej nie wiedzieliśmy. Obecnie najgłębszy zbadany punkt, co do którego nie ma wątpliwości w pomiarach, znajduje się 10 971 m p.p.m. Warto dodać, że na dnie rowu kwitnie życie – odkryto wiele nietypowych organizmów (skorupiaków i otwornic), które prezentowały gigantyzm głębinowy, czyli rozrastały się do większych rozmiarów niż osobniki żyjące na mniejszych głębokościach.
2. Jaskinia Mamucia – 640 km
W przypadku tej amerykańskiej jaskini nie imponuje fakt, jak głęboko sięgają jej korytarze w głąb Ziemi, ale przez ile kilometrów one się ciągną pod powierzchnią stanu Kentucky. Jak dotąd wiadomo o 640 km podziemnych korytarzy. Jest to prawie dwa razy więcej niż druga najdłuższa jaskinia na świecie. To tylko świadczy, jak ogromny jest to kompleks jaskiniowy.
Jaskinia Mamucia powstała na granicy dwóch jednostek geologicznych. Korytarze zostały wyerodowane przez wody płynące w wapieniach z okresu missisipu (epoka karbonu, paleozoik). Nad nimi znajduje się nadkład piaskowców podobnego wieku, które są słabo przepuszczalne, zatem stanowią idealną barierę dla dalszej erozji i destrukcji jaskini. Taki układ tektoniczny warstw sprawił, że korytarze mogły powstawać bardzo długo i w stosunkowo stabilnym systemie.
3. Jaskinia Wieriowkina – 2212 m p.p.m.
Znajdująca się na stosunkowo niewielkiej głębokości jaskinia Mamucia musi zdecydowanie ustąpić miejsca „koleżance” z Kaukazu. Jaskinia Wieriowkina jest najgłębszą znaną jaskinią na świecie. Znajduje się w Abchazji (oficjalnie część Gruzji). W większości była badana w minionych latach przez rosyjskich speleologów, z uwagi na status Abchazji jako nieuznawanego państwa na świecie, które w ostatnim czasie dokonuje większego zbliżenia gospodarczego z Federacją Rosyjską, aniżeli z macierzą w Tbilisi.
Abstrahując od kwestii geopolitycznych, Wieriowkina w najgłębszym miejscu ma aż 2212 m głębokości. Największy pionowy komin liczy tutaj aż 155 m. Przyglądając się planowi jaskini, dojrzymy, że jest ona w zasadzie jednym ciągłym korytarzem skośnie schodzącym coraz głębiej. Pomimo swoich ogromnych rozmiarów jej dno nie jest kryptodepresją, ponieważ wejście do jaskini znajduje się na wysokości 2285 m n.p.m. w górach Gagryjskich obfitujących w zjawiska krasowe.
4. Morze Martwe – 433,5 m p.p.m.
Miano największej depresji na świecie niezmienne piastuje Morze Martwe znajdujące się na granicy Jordanii i Izraela. Chociaż nazwa wskazuje co innego, jest to bezodpływowe jezioro słonowodne. Powstało ono w Rowie Jordanu, który w znacznej części znajduje się poniżej poziomu morza. Jeszcze 17 tys. lat temu Morze Martwe było połączone z Jeziorem Tyberiadzkim na północy.
W ostatnich dekadach poziom mowy w Morzu Martwym systematycznie spada, średnio o metr rocznie. Według danych z 2019 roku poziom wody znajduje się na głębokości 443,5 m p.p.m., a dno jeziora będące kryptodepresją – na poziomie 817 m p.p.m. Miejsce to jest wyjątkowe nie tylko ze względu na rekordowe położenie poniżej poziomu morza, ale także z powodu wysokiego zasolenia wód sięgającego 26 proc. Osoby nieumiejące pływać bez problemu będą wypychane na powierzchnię zagęszczonych solami wód jeziora.
Czytaj też: Jego pielgrzymka trwała trzydzieści lat. W turbanie przez świat, czyli o podróży pewnego Marokańczyka
5. Lodowiec Byrda – 2870 m p.p.m.
Antarktyda jest bardzo ciekawym kawałkiem lądu na Ziemi, ponieważ pokryta jest niemal w całości lądolodem. Napór kilometrowych warstw lodu doprowadził do wciśnięcia podłoża skalnego głęboko w skorupę ziemską. Z sporej części ląd Antarktydy jest położony poniżej poziomu morza, a w niektórych miejscach znajduje się on na bardzo dużej głębokości. Największą kryptodepresję odkryto kilkanaście lat temu pod lodowcem Byrda.
Lodowiec ten spływa w dolinie rozdzielającej pasmo Gór Transantarktycznych przy Lodowcu Szefowym Rossa. Skalne dno doliny znajduje się na głębokości 2870 m p.p.m. Jest to największa głębia znajdująca się na Ziemi poza rowami oceanicznymi.
6. Marzęcino – 2,25 m p.p.m.
Przykłady najgłębszych miejsc w Polsce nie mogą zbytnio konkurować z wymienionymi wcześniej rekordzistami, co nie oznacza, że w naszym kraju nie spotkamy się z depresją czy kryptodepresją. Obszar Żuław Wiślanych znajdujących się w delcie Wisły jest znanym miejscem, gdzie poziom gruntu jest poniżej poziomu morza.
Do niedawna uznawano Raczki Elbląskie za najniższe miejsce w Polsce, ale w 2022 roku okazała się nim miejscowość Marzęcino, gdzie pomiary geodezyjne potwierdziły poziom 2,25 m p.p.m. Tym samym tytuł najgłębszego (naturalnego) miejsca w Polsce podelbląska wieś musiała oddać osadzie z okolic Nowego Dworu Gdańskiego.
Czytaj też: Jakie są najrzadsze minerały na świecie? Niektóre z nich znajdziemy nawet na południu Polski
7. Jezioro Miedwie – 29,8 m p.p.m.
Rzadko wspomina się o tym, że w Polsce również występują kryptodepresje, czyli miejsca znajdujące się pod poziomem morza, ale zalane wodą lub pokryte lądolodem. Jezioro Miedwie w województwie zachodniopomorskim będące piątym największym zbiornikiem słodkowodnym w Polsce o powierzchni 35,27 km2 skrywa na swoim dnie największą kryptodepresję w kraju.
Tafla jeziora znajduje się na wysokości 14 m n.p.m., a jego głębokość wynosi 43,8 m. Zatem dno zbiornika schodzi już poniżej poziomu wody w Morzu Bałtyckim aż do wartości 29,8 m p.p.m. Porównując ten wynik do gigantycznych kryptodepresji pod lądolodem antarktycznym, nie jest to wiele, ale nadal udowadnia, jak zróżnicowana potrafi być rzeźba Polski.
8. Depresja śródziemnomorska – 2400 m p.p.m.
Dzisiaj już ona nie występuje, ale 5,5 mln lat temu w okresie geologicznym zwanym messyn (górny miocen, neogen) doszło do niewyobrażalnego zjawiska, które doprowadziło do jej powstania. Mowa o kryzysie messyńskim, czyli niemal całkowitym wyschnięciu Morza Śródziemnomorskiego spowodowanym zamknięciem się Cieśniny Gibraltarskiej. W ciągu ledwie tysięcy lat wody morza wyparowały, a rzeki obniżyły swoje bazy erozyjne o tysiące metrów, tworząc depresje.
Badania rdzeni z osadów morskich wskazują, że do wysychania morza dochodziło niejednokrotnie. Odkryto, że Nil płynął dalej w stronę Sycylii, łącząc się po drodze z Dunajem i żłobiąc głębokie kaniony. Podczas budowy tamy w Asuanie (1200 km od ujścia Nilu) stwierdzono dno messyńskiego kanionu na głębokości 700 metrów pod obecnym poziomem rzeki, a w okolicach Kairu głębokość sięgała aż 2400 metrów w głąb. Trudno ocenić dokładnie, jaka była maksymalna głębokość kanionów Nilu i Dunaju, ale uznaje się, że rzeki obniżyły bazę erozyjną do wartości około 2400 m p.p.m. W takich miejscach przy temperaturze powietrza wynoszącej 35 st. ciśnienie atmosferyczne rosło aż do 1722 hPa. Było to miejsce całkowicie nieprzyjazne formom życia.
Czy Cieśnina Gibraltarska mogłaby ponownie się zamknąć, powodując kolejne wyschnięcie morza? Nie jest to wykluczone. Obliczenia naukowców wskazują, że w razie takiej powtórki całkowita ewaporacja wód nastąpiłaby w ciągu zaledwie 300 lat.
Powyższe 8 przykładów najgłębszych miejsc na Ziemi zdecydowanie nie wyczerpuje tego zagadnienia. Jak zauważamy, obejmuje one wiele kategorii i różnych punktów spojrzeń na to, co można nazwać najgłębszym miejscem na naszej planecie.
Czytaj też: Tsunami, błąd człowieka czy próba zamachu? Oto 8 najtragiczniejszych katastrof kolejowych
Są to nie tylko rowy oceaniczne, ale również liczne systemy jaskiniowe imponujące długością podziemnych korytarzy lub ogromnych spadkiem w głąb Ziemi. Ponadto poznaliśmy największe depresje położone głęboko pod poziomem morza, a niektóre z nich są ukryte pod taflami jezior i jęzorami lodowców. Na koniec odkryliśmy również, że ogromne depresje powstawały także w przeszłości geologicznej naszej planety, co tylko udowadnia, jak bogata i różnorodna jest historia Ziemi.