Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Tak długą nazwę ma organ państwowy, który zajmuje się tłumaczeniem na język polski wielu nazw geograficznych. Oczywiście nie wszystkie miejsca na świecie mają swoją polską nazwę, zresztą nie zawsze jest to potrzebne. Niemniej Komisja obraduje również wtedy, gdy jakiś kraj lub metropolia zmieniają swoją nazwę na zupełnie inną. Wówczas członkowie KSNG ustalają polskojęzyczny wariant dla nazwy geograficznej.
Czytaj też: Gdańsk starszy niż myślano. W podziemiach ratusza odkryto coś, co zmienia historię początków miasta
Bywa jednak, że decyzje KSNG swoje, a przyzwyczajenia ludzkie swoje. W poniższym zestawieniu pokazuję 10 miejsc na świecie, które zmieniły nazwę i nie za bardzo zdaliśmy sobie z tego sprawę. Niektóre nazwy geograficzne mogą okazać się dla nas niemałym zaskoczeniem, co do innych będziemy już bardziej osłuchani.
1. Kolkata
A nie Kalkuta przypadkiem? Otóż nie i taki stan rzeczy mamy już od 2001 roku. Poprzednia nazwa – Kalkuta – była narzucona przez Brytyjczyków, którzy nie do końca poprawnie rozumieli, jak Bengalczycy nazywają własne miasto. Kolkata funkcjonuje jako oficjalna nazwa 15-milionowej metropolii już 22 lata. Taką też uznaje KSNG, chociaż nie zabrania używać „Kalkuty”, ale tylko sugeruje używać jako egzonim wariantowy.
Dlaczego ciągle Kolkata jest dla nas Kalkutą? Powodu możemy dopatrywać się w postaci w Matki Teresy z… no właśnie. W czasach, kiedy żyła święta, miasto nosiło starą nazwę, a więc mieszkała ona w Kalkucie. Niemniej to określenie nosi znamię dawnych czasów kolonialnych. Może jednak warto zwracać uwagę, że Matka Teresa była z Kolkaty?
2. Eswatini
Tak od 2018 roku brzmi nazwa Suazi w języku suazi i taką też przyjęto w Polsce. Poprzednia nazwa tego niewielkiego kraju w południowej Afryce brzmiała Swaziland i była… w języku angielskim. Wobec czego w 50. rocznicę uzyskania niepodległości król Mswati III zmienił oficjalnie nazwę państwa z anglojęzycznej wersji na tę w języku suazi. Co znaczy Eswatini? To samo, co wcześniej, czyli „kraj ludu Suazi”. Dla samych mieszkańców zmiana wiele nie wniosła do życia, ponieważ już wcześniej używali wersji w języku suazi. Zmiany pojawiły się na arenie międzynarodowej – w ten sposób Eswatini podkreśliło swoją niezależność od dawnych wpływów brytyjskich, również w obrębie nazewnictwa.
Czytaj też: Jak wyglądało życie mieszkańców najstarszego miasta świata? Mieli problemy podobne do naszych
3. Sri Lanka
Sri Lanka to nazwa państwa na wyspie Cejlon. Do 1972 roku kraj nosił tę samą nazwę jak wyspa – dzisiaj obydwa terminy się rozdziela. O tym, że Sri Lanka nazywała się kiedyś inaczej, przypominają nam chociażby nazwy herbat, z których słynie kraj. Warto dodać również, jak brzmi nazwa mieszkańca i mieszkanki tego państwa, ponieważ może to okazać się kłopotliwe. Zatem Sri Lankę zamieszkują Lankijczycy i Lankijki. Co ciekawe, nazwa stolicy państwa jest jedną z najdłuższych na świecie: Sri Dźajawardanapura Kotte.
4. Mumbaj
Drugie co do wielkości miasto w Indiach liczące około 23 miliony mieszkańców od 1995 roku nazywa się Mumbaj. Bombaj był określeniem nadanym przez Brytyjczyków jeszcze XVII wieku, a obecna nazwa nawiązuje do nazwy miejscowego bóstwa Mumba. KSNG uznaje Mumbaj jak główną nazwę dla stolicy Bollywoodu, a Bombaj pozostał jedynie jako egzonim wariantowy.
Czytaj też: Pawlopetri to najstarsze zatopione miasto na świecie. Czy to o nim wspominał Platon, opisując Atlantydę?
5. Mjanma
W przypadku tego azjatyckiego kraju jest wiele nieścisłości. Mowa nie tylko o sytuacji politycznej wewnątrz Mjanmy, ale także o to, jak finalnie nazywać to państwo – zarówno w formie oficjalnej, jak i skróconej. Nie ma wątpliwości, że poprzednia nazwa – Birma – była spolszczeniem angielskiej nazwy Burma, jaką stosowali Brytyjczycy w czasach kolonialnych. Mieszkańcy jednak sami od wieków nazywali swój kraj Mjanma („Kraj silnych jeźdźców”).
Problemy zaczęły pojawiać się nie tylko przy wprowadzeniu zmiany z Birma na Mjanma. Zagwozdką było, jak nazywać oficjalnie ten kraj na arenie międzynarodowej. Związek Birmański, Związek Mjanmy, Republika Związku Mjanmy? Tak mniej więcej ewoluowała polska nazwa kraju i na ostatnim wariancie zostało. Obecnie KSNG sugeruje się stosowanie krótkiej nazwy państwa z ukośnikiem jako Birma/Mjanma albo zamiennie Birma lub Mjanma. Ma to też związek z tym, że nie wszystkie państwa uznały zmianę nazwy z 1989 roku.
Nie ma również rozstrzygnięcia w sprawie zapisu ortograficznego Mjanmy. Konsekwentnie używam tutaj wersji bez „r” na końcu, odwrotnie jak w wersji anglojęzycznej Myanmar. Niemniej polskie słowniki internetowe wskazują, że mieszkańcy Mjanmy to Mjanmarczycy – z „r” z wersji angielskiej. Potrzeba konkretnego sprecyzowania, jak nazywać to państwo i jego mieszkańców, jest więc nagląca.
6. Astana
Stolica Kazachstanu jest chyba rekordzistką. W ciągu 200 lat zmieniała nazwę sześciokrotnie, a ostatni raz zrobiła to w 2022 roku. Najdłużej obowiązywała nazwa Akmolińsk, bo od 1824 do 1961 roku. Następnie do 1992 roku był to Celinograd. Po upadku ZSRR metropolia stała się Akmołą, a w 1998 roku Astaną. I tak się miasto nazywa do dzisiaj, ale z przerwą na okres 2019-2022, kiedy „ochrzczono” je jako Nur-Sułtan na cześć ustępującego wówczas prezydenta Nursułtana Nazarbajewa. Zmiany w konstytucji z 2022 roku spowodowały jednak przywrócenie starej nazwy. Patrząc na tak dynamiczne zmiany w nazewnictwie, zapewne kwestią czasu jest to, że Astana w przyszłości jeszcze niejednokrotnie przejdzie swoisty „rebranding”.
7. Ho Chi Minh
„Niezły Sajgon, nieprawdaż? Obecna jak i poprzednia nazwa największej metropolii Wietnamu mają nieco kontrowersyjne pochodzenie. Sajgon jest nazwą nadaną przez Francuzów, którzy założyli to miasto w XVII wieku jako stolicę dla swoich kolonii w Azji Południowo-Wschodniej. Natomiast w 1975 roku zmieniono nazwę na Ho Chi Minh od imienia i nazwiska komunistycznego przywódcy z Wietnamu Północnego.
Z Sajgonem kojarzy się jednak coś więcej niż tylko nazwa miasta. Mowa o frazeologizmie opisującym coś chaotycznego, niezaplanowanego. Za taką uznaje się obronę miasta w 1975 roku, kiedy to komunistyczne oddziały z Północy nacierały na ten teren, finalnie zdobywając miasto i kończąc wojnę w Wietnamie. Poza tym od Sajgonu wzięła się także nazwa popularnej potrawy azjatyckiej – sajgonek – które są formą „krokietów” zawijanych w ciasto lub papier ryżowy.
Czytaj też: Tajemnicze afrykańskie miasto upadło, ale jego założyciele mieli świetny pomysł
8. Nuuk
Czy wiemy, jak nazywa się stolica Grenlandii? A w jakim jest ona języku? Grenlandia jest autonomicznym terytorium zależnym Danii, wobec czego poza językiem grenlandzkim również duński pozostaje nadal w użyciu. Jednakże od 1979 roku, kiedy przyznano szeroką autonomię Grenlandii, duńskie nazwy geograficzne stopniowo wychodzą z użycia. Tak też się dzieje z nazwą stolicy terytorium. Nuuk jest określeniem w języku grenlandzkim, a duńska wersja – Godthåb – oznaczająca „Dobrą Nadzieję” praktycznie już wyszła z użycia.
9. Bandar Segi Begawan
Brunei jest niewielkim państwem na wyspie Borneo, w którym mieszkańcy posługują się językiem malajskim, a większość z nich jest muzułmanami. W historii ten skrawek ziemi był własnością Brytyjczyków. Dopiero od 1984 roku Brunei jest niepodległym państwem. Do 1970 roku stolicą tego terytorium było miasto o tej samej nazwie – po prostu Brunei (ang. Brunei Town). 53 lata temu zdecydowano na zmianę i od tamtego momentu największe miasto kraju nazywa się dumnie Bandar Segi Begawan. Warto dodać, że w tej nadmorskiej metropolii znajduje się największy na Dalekim Wschodzie meczet.
10. Ćennaj
Indyjskie Detroit, czyli Ćennaj, a do 2000 roku znany jako Madras, jest czwartą największą pod względem populacji aglomeracją miejską w Indiach. Znajdujące się na południu półwyspu Dekan miasto znane jest z kwitnącego tu przemysłu motoryzacyjnego. 40% samochodów i 45% podzespołów samochodowych produkowanych w Indiach pochodzi z Ćennaju. Podobnie jak w przypadku Kolkaty czy Mumbaju tutaj również KSNG dozwoliła na użytkowanie starej nazwy, ale z tym samym zastrzeżeniem, że jest to egzonim wariantowy, a główną, oficjalną nazwą pozostaje Ćennaj.
Czytaj też: Z drona obserwowali mające niemal 5000 lat miasto. To “Wenecja Żyznego Półksiężyca”
Miast i państw na świecie, które zmieniały w ostatnich latach swoje nazwy jest bardzo wiele. W powyższych przykładach pokazano te bardziej i mniej oczywiste. Co zauważamy, w przypadku państw będącymi wcześniej koloniami wiele nazw było narzuconych przez imperia europejskie. W zmianach nazewnictwa dostrzegamy pewną konsekwentną drogę do tego, aby przywracać dawne, tradycyjne nazwy i umacniać autonomię lub niezależność od dawnych władców i właścicieli. Warto mieć to na względzie, kiedy kolejnym razem będziemy mówić o Kolkacie, Ćennaju czy Eswatini. Na pewno nikt z nas nie chciałby usłyszeć od obcokrajowca, jak wobec Katowic używa starej nazwy Stalinogród, czy nazywa Wrocław, jak to było przed II wojną światową – Breslau.